Di tích lưu niệm cụ Phan Bội Châu

Công trình đã được tôn tạo để trở thành khu lưu niệm đón khách trong và ngoài nước đến thăm từ tháng 10/1990. Công trình với ngôi nhà đơn sơ ấy nhưng đã góp phần làm nên cốt cách nhà văn hoá, nhà yêu nước, nhà thơ Phan Bội Châu.

Phan Bội Châu – nhà yêu nước, nhà tư tưởng, nhà văn, nhà thơ nổi tiếng của Việt Nam đầu thế kỷ XX. Sau nhiều năm bôn ba nước ngoài tìm đường cứu nước, năm 1925 cụ Phan Bội Châu bị bắt ở Thượng Hải (Trung Quốc) và bị thực dân Pháp lén lút đưa về Hà Nội. Trước phong trào đấu tranh của nhân dân cả nước đòi ân xá cho Cụ, thực dân Pháp phải đưa cụ về giam lỏng ở Huế 15 năm (1925-1940).

Ngôi nhà của cụ Phan ở dốc Bến Ngự:

Nhà ở cụ Phan được xây dựng trong khoảng từ năm 1926-1927. Ngôi nhà do chính Cụ thiết kế, cụ Võ Liêm Sơn – giáo viên trường Quốc Học đứng ra chủ trì xây dựng. Ngôi nhà có hình chữ công nằm ngang, với ba gian nhà lợp tranh, tượng trưng cho ba kỳ (Bắc, Trung, Nam), vách bằng đất tương đối cao và thoáng mát. Chính giữa nhà hình vuông được Cụ dùng làm nơi diễn thuyết. Xung quanh có các chái để chia phòng riêng biệt.

Lăng mộ cụ Phan Bội Châu:

Lăng mộ được cụ Phan Bội Châu định vị sẵn từ năm 1934, nằm phía trước ngôi nhà ở và chính giữa khu vườn. Sau khi cụ Phan qua đời (29/10/1940) với số tiền phúng điếu của đồng bào khắp cả nước, cụ Huỳnh Thúc Kháng đã đứng ra xây dựng ngôi mộ và nhà thờ. Mộ có chiều dài 7m, ngang 5m, 5 bậc tam cấp cao 0,8m, cách bình phong phía đầu mộ khoảng 1m là tấm bia cao 1,8m, rộng 0,8m, trên mặt bia có bài “Tự Minh” bằng chữ Hán do cụ Phan viết năm 1934.

Nhà thờ cụ Phan Bội Châu:
Do cụ Huỳnh Thúc Kháng đứng ra xây dựng năm 1941 cùng với khu lăng mộ. Nhà thờ được dựng phía bên phải nhà ở, nguyên trước đây là ngôi nhà rường ba gian tường gạch, mái lợp ngói liệt, dài 7,5m, rộng 6m.

Từ đường: được xây dựng từ tháng 4/1955 đến năm 1956, do cụ Tôn Thất Sa thiết kế, bác sỹ Thân Trọng Phước làm Trưởng ban xây dựng. Từ đường là một ngôi nhà ngói to lớn, đồ sộ, cao khoảng 8m, lợp ngói âm dương, mặt quay về phía lăng mộ cụ Phan Bội Châu Mặt trước Từ đường có biển đề hàng chữ “Từ đường các liệt sỹ tiền bối và Phan Bội Châu tiên sinh”.

Hiện nay, ngôi Từ đường này đã được Bảo tàng Lịch sử và cách mạng Thừa Thiên Huế sử dụng một phần để tổ chức trưng bày về thân thế, sự nghiệp cụ Phan.

Cùng với những di tích chính, trong khu vực vườn nhà cụ Phan Bội Châu còn có một số di tích khác: Lăng mộ Tăng Bạt Hổ, lăng mộ ông – bà Phan Nghi Đệ (con trai và con dâu của cụ Phan); nhà bia thờ Ấu Triệu Lê Thị Đàn; giếng nước…

Tượng cụ Phan trước kia nằm bên phải khu vườn, nay đã được dời đến số 19 Lê Lợi, bên bờ sông Hương. Bức tượng do nhà điêu khắc Lê Thành Nhơn thực hiện năm 1973 cùng với sự tham gia của Ban cán sự giáo chức và trí thức giải phóng (thuộc Thành ủy Huế), Trường Cao đẳng mỹ thuật, gia đình Cụ và các ban đại diện, cán sự sinh viên và học sinh Huế. Tượng cụ Phan Bội Châu là loại tượng đầu có kích cỡ lớn nhất Việt Nam, cao 3m, nặng 4 tấn đồng. Tượng đặt trên một bệ hình khối chữ nhật cao 2m bằng đá hộc.