KIẾN THỨC CƠ BẢN PHẦN TIẾNG VIỆT

Văn bản sau nói về vấn đề gì ? Đặt tên cho văn bản.

– Đọc hiểu nghĩa của từ và ý nghĩa của câu, đoạn trong văn bản văn học: tập trung vào các từ quan trọng, then chốt, được lặp đi lặp lại, các từ và thành phần câu có sử dụng các biện pháp tu từ, liên kết giữa các câu trong đoạn, các cấu trúc câu được lặp lại.

– Đọc hiểu mạch ý của đoạn văn : Chú ý về liên kết câu trong đoạn văn về hình thức và về ý nghĩa (quan hệ nhân – qua, quan hệ điều kiện, giả thiết – hệ quả, quan hệ so sánh, quan hệ đối lập, quan hệ bổ sung,…).

– Cảm nhận hình tượng văn học : cần nắm bắt các chi tiêt có ý nghĩa của hình tượng.

– Khái quát tư tưởng, quan điểm của tác phẩm và đoạn trích : Từ nội dung của bộ phận (từ, câu, đoạn) khái quát nội dung chính của tác phẩm, đoạn trích.

a. Những hiểu biết: về từ ngữ, chính tả, từ ngữ, cú pháp, logic, chấm câu, cấu trúc, thể loại văn bản… Dạng đề này thường cho một đoạn văn có sai sót và cho học sinh nhận biết từ đó trả lời các câu hỏi.

* Nhân hóa: cách gọi tả vật, đồ vật..v.v bằng những từ ngữ vốn dùng cho con người làm cho thế giới vật, đồ vật … trở nên gần gũi biểu thị được những suy nghĩ tình cảm của con người.

* Hoán dụ: gọi tên sự vật hiện tượng khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó.

* Nói quá: Biện pháp tu từ phóng đại mức độ quy mô, tính chất của sự vật hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh gây ấn tượng tăng tính biểu cảm.

* Nói giảm nói tránh: dùng cách diễn đạt tế nhị uyển chuyển tránh gây cảm giác phản cảm và tránh thô tục thiếu lịch sự.

* Điệp ngữ: lặp lại từ ngữ hoặc cả câu để làm nối bật ý gây cảm xúc mạnh.

            Chỉ ra các biện pháp nghệ thuật đặc sắc và tác dụng của chúng trong đoạn thơ sau:

Các biện pháp tu từ trong đoạn thơ là :

– Ẩn dụ, đối lập và so sánh.

– Ẩn dụ: hình ảnh trang giấy trắng chỉ sự ngây thơ trong sáng của trẻ nhỏ; đối lập: bom nghìn cân với trang giấy mỏng manh; so sánh: trang giấy mỏng như…, hiền như…

– Tác dụng: khắc họa sự tàn khốc của chiến tranh và tội ác của kẻ thù; lòng căm giận và thương cảm của tác giả.

Tục ngữ Việt Nam có câu : Một giọt máu đào hơn ao nước lã

– Trong câu tục ngữ trên, giọt máu đào chỉ cái gì, ao nước lã chỉ cái gì?

– Chỉ ra BPTT đã được sử dụng trong câu tục ngữ trên và phân tích tác dụng của chúng

*Nghĩa của từ là nội dung (sự vật, tính chất, hoạt động, quan hệ,…) mà từ biểu thị. Có từ một nghĩa và từ đa nghĩa.

*Phân loại từ :

– Theo nghĩa của từ và chức năng sử dụng : có danh từ, động từ, tính từ,…

– Theo cấu tạo: từ đơn, từ ghép, từ láy,…

*Cách giải nghĩa của từ :

Đây là biện pháp giải nghĩa bằng cách nêu nội dung nghĩa, gồm tập hợp các nét nghĩa bằng một định nghĩa. Tập hợp nét nghĩa được liệt kê theo sự sắp xếp nét nghĩa khái quát, cũng là nét nghĩa từ  loại lên trước hết và các nét nghĩa càng hẹp, càng riêng thì càng ở sau.

+ “Thảo quả” (TV5- T1- Tr113): thảo quả  là một loại cây, thân nhỏ, quả hình bầu dục, lúc chín màu đỏ, tỏa mùi thơm ngào ngạt, dùng làm thuốc và gia vị.

+ Gùi (TV5 -T1- Tr 144): đồ vật, đan bằng mây, tre, đeo trên lưng để chuyên chở đồ đạc, miệng loe hơn đáy có hình trụ…

Đây là cách giải nghĩa một từ bằng cách quy nó về những từ đã biết. Nhất thiết các từ dùng để quy chiếu đó phải được giảng kĩ.

+ Cam tâm: cũng như cam lòng, nghĩa là tự kìm hãm, tự dập tắt, những tâm trạng của riêng mình để chịu đựng hay để làm một việc nào đó.   

+ Thịnh nộ (TV5- T1- Tr 89): là giận dữ ; là tỏ ra giận lắm, một cách đáng sợ.

* Cách này có hai dạng: 

+ sửng sốt (TV5- T1-Tr64): ngạc nhiên cao độ, vẻ mặt có thể biến đổi khác thường như mắt mở to, lông mày nhướn lên … 

+ đỏ (TV5 – T1-Tr10): chỉ màu sắc có màu như màu máu tươi.

– Thứ hai là đối với các từ có chức năng biểu hiện cao như các từ láy sắc thái hóa, hoặc từ ghép phân nghĩa sắc thái hóa, một mặt vừa phải kết hợp cách giảng theo định nghĩa, mặt khác phải dùng lối miêu tả. Để miêu tả, chúng ta có thể lấy một sự vật, hoạt động cụ thể làm chỗ dựa rồi miêu tả sự vật, hoạt động đó sao cho nổi bật lên các nét nghĩa chứa đựng trong từ. 

Ví dụ: vật vờ: lay động nhẹ, yếu ớt, như không có sức mạnh chống đỡ từ bên trong, mặc cho sức mạnh bên ngoài kéo đi, lôi lại như cây cỏ dài lay động trong làn nước nhẹ.

Cách giải nghĩa này có ưu thế đặc biệt khi giải nghĩa từ Hán việt. Việc giải nghĩa từng tiếng rồi khái quát nêu ý nghĩa chung của cả từ sẽ giúp học sinh cơ sở nắm vững nghĩa từ.

+ Trí dũng song toàn: (TV5- T2- Tr56) : trí là mưu trí. dũng là dũng cảm. Trí dũng song toàn là vừa mưu trí vừa dũng cảm.

+ Nhân chứng(TV5 – T2- Tr56): nhân là chỉ người. chứng là chứng thực sự việc. Nhân chứng là người làm chứng.

Từ đa nghĩa (cách gọi khác từ nhiều nghĩa) là những từ có một số nghĩa biểu thị những đặc điểm, thuộc tính khác nhau của một đối tượng, hoặc biểu thị những đối tượng khác nhau của thực tại. 

1) Đọc các chú thích dưới đây và cho biết cách giải thích nghĩa của từng trường hợp.

– Ghẻ lạnh: thờ ơ, nhạt nhẽo, xa lánh đối với người lẽ ra phải gần gũi, thân thiết.

– Quần thần: các quan trong triều (xét trong quan hệ với vua).

– Sứ giả: người vâng mệnh trên (ở đây là vua) đi làm một việc gì ở các địa phương trong nước hoặc nước ngoài (sứ: người được vua hay nhà nước phái đi để đại diện; giả: kẻ, người).

– hoảng hốt: chỉ tình trạng sợ sệt, vội vã, cuống quýt.

– Tre đằng ngà: giống tre có lớp cật ngoài trơn, bóng, màu vàng.

Gợi ý: các từ quần thần, sứ giả, tre đằng ngà được giải thích bằng khái niệm mà từ biểu thị; các từ ghẻ lạnh, hoảng hốt được giải thích bằng cách đưa ra những từ đồng nghĩa, trái nghĩa.

2) Hãy điền các từ học hỏi, học tâp, học hành, học lỏm vào chỗ trống trong những câu dưới đây sao cho phù hợp:

– …: học và luyện tập để có hiểu biết, có kĩ năng.

– …: nghe hoặc thấy người ta làm rồi làm theo, chứ không được ai trực tiếp dạy bảo.

– …: tìm tòi, hỏi han để học tập.

– …: học văn hoá có thầy, có chương trình, có hướng dẫn (nói một cách khái quát).

Gợi ý: Theo thứ tự các câu cần điền các từ: học hành, học lỏm, học hỏi, học tập.

3) Điền các từ trung gian, trung niên, trung bình vào chỗ trống trong các chú thích sau sao cho phù hợp.

– …..: ở vào khoảng giữa trong bậc thang đánh giá, không khá cũng không kém, không cao cũng không thấp.

– …..: ở vị trí chuyển tiếp hoặc nối liền giữa hai bộ phận, hai giai đoạn, hai sự vật,…

– …..: đã quá tuổi thanh niên nhưng chưa đến tuổi già.